از آجیل تا فال حافظ؛ روایت یلدا در فرهنگ‌های مختلف ایران

شب یلدا، به‌عنوان طولانی‌ترین شب سال، جشنواره‌ای از رنگ‌ها، طعم‌ها و قصه‌های کهن در فرهنگ‌های گوناگون ایران است. این شب بهانه‌ای برای گردهمایی خانواده‌ها، مرور خاطرات و زنده نگه داشتن سنت‌هایی است که هر منطقه از ایران با زیبایی خاص خود و پخت غذاهای شب یلدا آن را مزین کرده است.

از خوراکی‌های نمادین گرفته تا قصه‌گویی، شعرخوانی و بازی‌های محلی، یلدا روایتگر داستان وحدت در تنوع است. جایی که مردم با آیین‌ها و باورهای خود، طولانی‌ترین شب سال را به شبی پرشور و خاطره‌انگیز تبدیل می‌کنند و هر فرهنگ با رنگ و بوی منحصربه‌فرد خود، این شب را به جشن تولد خورشید و نوید روزهای روشن‌تر پیوند می‌دهد.

آداب و رسوم شب یلدا در فرهنگ‌ های مختلف ایران:

آذربایجان شرقی

مردم ترک زبان آذربایجان شرقی در شب یلدا آداب ‌و رسوم خاص و جذابی دارند و از دیرباز تاکنون این سنت دیرینه را حفظ کرده‌اند. یکی از آداب‌ و رسوم مردم این خطه در شب یلدا مراسم هندوانه‌خوری است که میان اهالی آذربایجان «چیله قارپیزی» نامیده می‌شود. در این مراسم، ضربه اول به هندوانه را بزرگ‌ترین عضو خاندان با گفتن جمله «قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ» یا «بلایای خودمان را امروز بریدیم»، می‌زند. آذربایجانی‌ها بر این باورند، با خوردن هندوانه در این شب تا آخر سال سوز سرما را حس نمی‌کنند. 

منبع عکس: سایت blog.okcs.com. عکاس: نامشخص

تازه عروس‌های آذربایجانی نیز در این شب از طرف خانواده داماد، هدایایی با عنوان «خوانچه» دریافت می‌کنند. در این مراسم، هندوانه‌ تزیین شده‌‌ای را همراه با شال قرمز و هدیه به خانه عروس می‌برند؛ البته در شهر «خوی» همراه با هدایا، پشمک هم می‌فرستند. در نخستین سال ازدواج هم پدر عروس، هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهن، کفش و چادر روانه منزل دخترش می‌کند. غذای مرسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی شامل برنج، مرغ و آش شیر است.

آذربایجان غربی

شب یلدا در آذربایجان غربی با برگزاری مراسم ویژه‌ای معروف به «خدر نبی» همراه است. در مراسم خدر نبی، جوانان دم‌بخت حبوبات جمع می‌کنند و آن را می‌پزند. پس از آن، حبوبات پخته شده را در هاون با نمک می‌کوبند. هر یک از آن‌ها، به‌اندازه هفت ناخن از حبوبات کوبیده‌ شده را زیر زبان خود می‌گذارد و می‌خوابد تا هرچه در خواب دیده‌ است را برای بزرگ‌ترها و ریش سفیدان تعریف ‌کند و توسط آن‌ها تعبیر شود. دختران دم‌بخت هم با بخشی از حبوبات جمع‌آوری شده برای باز شدن بختشان در شب یلدا آش نذری می‌پزند؛ البته در آذربایجان غربی نیز، مراسم چیله قارپیزی با همان شکل‌وشمایل استان آذربایجان شرقی برگزار می‌شود.

خشیل که با استفاده از آرد سبوس‌دار، دارچین، کره و شکر تهیه می‌شود، از معروف‌ترین غذاهای محلی شب یلدا در دیار آذربایجان است. مردم خطه آذربایجان بر این باورند که خوردن خشیل در بلندترین شب سال، همانند اکسیری قوی، بدن‌شان را در برابر سرما مقاوم می‌کند. برای سرو خشیل، آن را در کاسه‌ای می‌ریزند و به وسط آن شیر و عسل اضافه می‌کنند تا شیرین و مقوی شود.

گیلان

مردم گیلان باورهای متفاوتی نسبت به شب یلدا دارند. عده‌ای معتقدند، در یک لحظه نامعین از این شب مبارک، تمام آب‌های جهان هم‌زمان یخ می‌زند و آن لحظه آرزوی افراد برآورده می‌شود؛ اما آنچه میان همه مردم گیلان مشترک است، خوردن هندوانه‌هایی است که از تابستان برای شب چله در ساقه‌های برنج بافته‌شده، نگه‌ داشته بودند؛ حتا برخی اهالی شرق گیلان هنگام قاچ کردن هندوانه شعر محلی خودشان را می‌خوانند.

منبع عکس: سایت mojnews.com. عکاس: نامشخص

یکی از خوراکی‌های رایج شب یلدا در گیلان، «آوکونوس» (آب کونوس) است. این خوراکی در واقع میوه ازگیل است که در یک خمره آب و نمک و در هوای گرم اتاق برای چنین شبی نگهداری می‌شود. جوان‌ترها هم در این شب فال پوست هندوانه، معروف به «هندانه پوس» می‌گیرند. روش گرفتن فال نیز به این‌گونه است که پوست هندوانه را از طول، چهار قاچ کرده و پشت سرشان پرتاب می‌کنند. پوست هندوانه ممکن است از سمت سبز یا سفید بیفتد. هرچه تعداد سبزها بیشتر باشد، فال نتیجه بهتری دارد. ناگفته نماند، در استان گیلان هم طی مراسمی با‌ عنوان «شب چله گر» از طرف داماد برای نوعروس، طبقی تزیین‌شده از میوه، خوراکی و تنقلات شب چله می‌فرستند که وسط آن یک ماهی سفید بزرگ خام و تازه قرار دارد و با سبزیجات تزیین شده است.

اردبیل

شب یلدا در اردبیل با عنوان «چیله گئجه سی» شناخته می‌شود. این شب نمادی از دورهمی، صله‌رحم، مهربانی و صمیمیت است. مردم اردبیل، زمستان را به سه قسمت ۴۰، ۲۰ و ۳۰ روز تقسیم‌بندی می‌کنند. ۴۰ روز اول را چله بزرگ، ۲۰ روز بعد را چله کوچک و ۳۰ روز آخر را «بایرام آیی» یا ماه عید می‌نامند. شب یلدا در اردبیل، مصادف با آغاز چله بزرگ است و چله بزرگ را سوگند می‌دهند که زیاد سخت نگیرد و بدین طریق فصل زمستان‌شان را شروع می‌کنند.

شب یلدا در اردبیل با خوردن هندوانه یا همان چیله قارپیزی، انار و شیرینی آغاز می‌شود. کودکان نیز از خوردن گندم برشته (قورقا)، مغز گردو، نخودچی و کشمش لذت می‌برند و تا پاسی از شب با بزرگ‌تر‌ها «گل یا پوچ» بازی می‌کنند.

همدان

شب یلدا در همدان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خانم‌های همدانی از قبل با بند کردن انگور و تهیه تنقلات و آجیل به استقبال چنین شبی می‌روند و زمینه را برای دورهمی‌های خانوادگی آماده می‌کنند. از تنقلات شب یلدا در این خطه می‌توان به مواردی نظیر کشمش سبز، انگور بند، انار، انجیر خشک، شاهدانه، توت خشک، گندم، تخمه هندوانه و خربزه بو داده، نخود، گردو، بادام، گز، مویز و شانی اشاره کرد.

منبع عکس: سایت chtn.ir. عکاس: نامشخص

از دیگر آداب و رسوم شب یلدا در همدان گرفتن فال سوزن است. برای گرفتن این فال، همه دورتادور اتاق می‌نشینند و یکی از پیرزنان مجلس شروع به خواندن شعر می‌کند. بعد از اتمام هر شعر، دختر بچه‌ای بر یک‌پارچه نبریده و آب ندیده، سوزن می‌زند و مهمان‌ها نیز شعر‌ها را فال خود می‌دانند. در شهر «آجین» نیز برای نوعروسان از طرف خانواده داماد، میوه و تنقلات می‌برند.

مازندران

شب یلدا در استان مازندران، با عنوان مراسم «چله‌شو» شناخته می‌شود و اهمیت آن به‌قدری زیاد است که معتقدند، اگر خانواده‌ای برای این شب تدارک نبیند، دچار بد شگونی می‌شود. مردم این دیار، از چند روز قبل با خانه‌تکانی خود را برای این شب آماده می‌کنند و اگر نوعروسی داشته باشند، هرآنچه برای شب چله لازم است، به‌اضافه‌ ماهی و مرغ را به‌عنوان «خرجی»، بعد از غروب آفتاب شب چله از طرف داماد، به خانه عروس می‌فرستند.

یکی از جذاب‌ترین کارهای شب یلدا میان اهالی مازندران، طالع‌بینی با گردو است. به‌ این صورت که افراد با چشمان بسته، چند گردو را برمی‌دارند و در زیر تشک خود پنهان می‌کنند. فردا صبح آن گردوها را می‌شکنند و در صورت سفید بودن مغز گردوها نیت‌شان برآورده می‌شود.

خراسان

شب یلدا در هر سه استان خراسان جنوبی، رضوی و شمالی شباهت بسیار زیادی به یکدیگر دارد. در این شب خراسانی‌ها دور هم جمع می‌شوند و با خوردن تنقلات و حافظ خوانی و شاهنامه‌ خوانی آن را به‌یادماندنی‌تر می‌کنند. یکی از مناسب‌های شب یلدا در این خطه، به‌ویژه استان خراسان جنوبی، اجرای مراسم کف‌زنی است.

منبع عکس: سایت mehrnews.com. عکاس: نامشخص

در مراسم کف زنی، ریشه گیاهی به نام «چوبک» یا «بیخ» را در آب خیس می‌کنند و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی، با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام «دسته گز»، در هوای سرد هم می‌زنند تا به‌صورت کف درآید. کف آماده شده را با شیره شکر مخلوط کرده و سپس آن را با مغز گردو و پسته برای پذیرایی تزیین می‌کنند. از دیگر مراسم شب یلدا در استان خراسان، بردن سینی تزیین‌شده با میوه، آجیل و کله قند برای خانه نوعروسان است. در صورت بارش برف نیز اهالی این خطه، مقداری برف را برای آشتی با سردی زمستان، با شیره می‌خورند.

گلستان

شب یلدا در استان گلستان از صفا و صمیمت خاصی برخوردار است؛ چراکه خانواده‌ها زیر یک کرسی کنار هم جمع می‌شوند و بزرگ‌ترهای جمع شروع می‌کنند به تعریف کردن قصه‌های کمتر شنیده شده و به اصطلاح نقل‌اندازی یا همان متل‌گویی انجام می‌دهند.

خوراکی‌های شب یلدا در استان گلستان شامل میوه‌های خاص و خوشمزه مانند پرتقال، لیمو، «ولیک» و «کندس» است و با خوردن شیرینی‌هایی مانند «کَسمَک» (نوعی آبنبات شیری) شب خود را خاطره‌انگیزتر می‌کنند.

اصفهان

اصفهانی‌ها به دو چله معروف به «چله بزرگه» (از اول دی تا ۱۰ بهمن) و «چله کوچیکه» (از دهم بهمن تا آخر بهمن) باور دارند. مراسم شب یلدا در اصفهان به‌صورت خانوادگی و با پهن کردن سفره‌ای از خوراکی‌های رنگارنگ برگزار می‌شود. خوراکی‌های شب یلدا در اصفهان که «چلسمه» نام دارد، شامل آجیل، گندم و شاهدانه است و از غذاهای رایج این شب می‌توان به غذاهای محلی مثل کوفته و «گوندی» اشاره کرد.

منبع عکس: سایت hamshahrionline.ir. عکاس: نامشخص

در اصفهان برای «چله بزرگه» که از ابتدای دی ماه شروع می‌شود و تا دهم بهمن ماه ادامه دارد، لباس‌ها و رختخواب‌های خود را در هوای آزاد و در برابر نور خورشید پهن می‌کنند. «چله کوچکه» نیز، از دهم بهمن ماه شروع می‌شود و به همین مناسبت جشنی به نام «کژی» یا «بادروز» برپا می‌کنند که یک هفته طول می‌کشد.

تهران

تهرانی‌ها نیز همانند دیگر شهرهای ایران سعی می‌کنند تا شب یلدا را به زیبایی و جذابیت هرچه بیشتر برگزار کنند و این شب را نماد برکت، تندرستی و شادمانی می‌دانند. در تهران همه افراد خانواده در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند، میزی از انواع آجیل، هندوانه و میوه‌های رنگارنگ می‌چینند و در کنار هم میل می‌کنند. در این شب خوردن میوه خشک نیز بسیار رایج است. شام شب یلدای تهرانی‌ها معمولا آش انار تهرانی، آش شله قلمکار و خورش انار و بادمجان است.

مردم تهران معمولا در شب یلدا، فال گردو و فال حافظ می‌گیرند و با تعریف کردن داستان‌هایی زیبا از گذشتگان و حافظ‌‌خوانی و شاهنامه‌‌خوانی، این دورهمی را شیرین‌تر و به‌یادماندنی‌تر می‌کنند.

کردستان

شب یلدا در کردستان که با عنوان‌هایی چون «شه‌و زستان» یا «شه‌و چله» شناخته می‌شود با آداب و رسوم خاصی همراه است. در این شب همه افراد خانواده در خانه بزرگ خاندان جمع می‌شوند و علاوه بر خوردن دلمه و نان سنگک و انواع میوه‌های فصل، خربزه ترش یا به‌قول کردستانی‌ها «کاله‌ک ترش» را نیز که از تابستان برای چنین شبی آماده کرده بودند، به سفره یلدایی خود اضافه می‌کنند. در کردستان طبق رسوم دیگر شهرهای ایران، خانواده داماد برای نوعروس‌شان شب چله‌ای که شامل پوشاک زمستانی، پارچه، طلا، میوه، شیرینی، دلمه، حلوا، آجیل و شکلات است را به‌صورت مزین شده با پارچه قرمز و کوزه سفالی می‌برند.

منبع عکس: سایت iribnews.ir. عکاس: نامشخص

بعد از صرف شام نیز، کردستانی‌ها، بازی «گوروا بازی» یا همان «جوراب بازی» را اجرا می‌کنند و با شنیدن قصه‌ها و حرف‌های شنیدنی و سرگذشت بزرگترها بلندترین شب سال را با خوشی و سرور سپری می‌کنند. جوراب‌ بازی در کردستان به این صورت است که دو گروه، جوراب‌ها را پهن کرده و یکی از آن‌ها سکه را زیر یکی از جوراب‌ها پنهان می‌کند. گروه دوم باید محل سکه را حدس بزند. اگر سکه زیر اولین جوراب «گُل» باشد، ۱۵ امتیاز به نفع گروه رقیب ثبت می‌شود و نوبت بازی عوض می‌شود. در صورت پیدا نکردن، گروه مقابل باید جوراب‌ها را بردارد تا به دو جوراب آخر برسد. اگر سکه زیر دومین جوراب «برا» باشد یا زودتر پیدا شود، امتیاز به گرداننده تعلق می‌گیرد. سقف امتیاز نیز قبل از بازی تعیین می‌شود.

چهارمحال و بختیاری

شب یلدا در چهارمحال بختیاری، جشنی سنتی است که با دورهم‌نشینی خانواده و فامیل در خانه بزرگ‌ترها و زیر کرسی برگزار می‌شود و در این شب خوراکی‌هایی چون هندوانه، انار، کشمش، گردو و تنقلات محلی که از تابستان تهیه شده، می‌خورند. فال حافظ، شاهنامه‌‌خوانی، مثنوی‌‌خوانی و حافظ‌‌خوانی از رسوم اصلی این شب هستند که بزرگ‌ترها برای ایجاد شادی در خانواده انجام می‌دهند.

در چهارمحال و بختیاری، شب یلدا با آیین‌های خاصی مثل آب‌پز کردن کدو تنبل و پختن آش کشک، همراه است. همچنین نانی به نام گرده، با مهره‌ای آبی را برای این شب می‌پزند و میان خانواده تقسیم می‌کنند. مهره آبی در تکه نان هر شخصی که باشد به‌ عنوان فرد خوش‌شانس خانواده شناخته می‌شود.

کرمانشاه

شب یلدا در کرمانشاه با آداب و رسوم خاص و اصیل این دیار همراه است. در این شب خانواده‌ها دور کرسی جمع می‌شوند و شب خود را با خوردن خوراکی‌های محلی مانند کدو تنبل پخته، گردو، کشمش، هندوانه، راحت الحلقوم، آجیل مشکل‌گشا، شیرینی‌جات محلی مانند کاک، نان برنجی و نان پنجره‌ای سپری می‌کنند.

منبع عکس: سایت alef.ir. عکاس: نامشخص

بازی گل یا پوچ، فال گرفتن با دیوان حافظ و خواندن قصه‌هایی از شیرین و فرهاد، رستم و سهراب و اشعار قدیمی با لهجه شیرین کردی، از آیین‌های جدایی‌ناپذیر این شب است.

لرستان

در لرستان به شب یلدا، «شو اول قاره» گفته می‌شود. در این شب جوان‌ترها به پشت‌بام می‌روند و با آویزان کردن شال یا چادر از پشت‌بام شعر می‌خوانند. همسایه‌ها نیز برای تشکر از بچه‌ها در چادرشان، آجیل، شیرینی، گندم برشته، شاهدانه و میوه می‌گذارند.

شما می‌توانید در شب یلدای لرستان خوراکی‌های خوشمزه‌ای معروف به «گندم شیره» نوش‌جان کنید. برای تهیه گندم شیره ابتدا گندم را در شیره می‌خیسانند و به آن زردچوبه و نمک اضافه می‌کنند. سپس آن را روی «ساج» برشته و با بادام، گردو، کشمش، سیاه‌دانه و کنجد تزیین می‌کنند.

کرمان

در کرمان، شب یلدا با گردهمایی خانواده‌ها در خانه بزرگ‌ترها گرامی داشته می‌شود. سفره‌ای پر از میوه‌هایی چون هندوانه، انار، آجیل و شیرینی‌های محلی مانند «کماچ» و «کلمپه» چیده می‌شود. مراسم‌هایی چون حافظ‌ خوانی، فال نخود و بازی‌هایی مانند «مار دوره» از سرگرمی‌های این شب است.

منبع عکس: سایت banuzi.com. عکاس: نامشخص

از دیدگاه زرتشتیان کرمان، شب یلدا به‌دلیل طولانی بودن، نمادی از غلبه اهریمن و تاریکی است و به همین دلیل تا سحر بیدار می‌مانند. افسانه‌هایی درباره حضور «قارون» به‌شکل هیزم‌شکن در این شب نیز از باورهای کهن این منطقه به شمار می‌آید.

فارس

شیرازی‌ها در شب یلدا برای گرم مزاج‌ها، خوراکی‌های خنکی مانند هندوانه و برای سرد مزاج‌ها، خوراکی‌های گرم مثل انجیر و خرما تهیه می‌کنند. غذای مخصوص این شب نیز، کلم‌پلو و هویج پلوی شیرازی است. از دیگر آداب و رسوم استان فارس در شب یلدا می‌توان به قربانی‌کردن در کازرون، درست‌کردن هفت‌تخم گیاهی در فسا، پختن شیربرنج در مرودشت، پختن «کماچ» (نوعی شیرینی) در داراب و ‌پختن آش دوغ در فیروزآباد اشاره کرد.

یکی از سنت‌های خاص شیرازی‌ها در شب یلدا، «فال کلوک» است. در این رسم که بیشتر میان زنان رواج دارد، کوزه‌ای لعاب‌دار (کلوک) به میان جمع آورده می‌شود و هر زن نشانه‌ای در آن می‌اندازد؛ سپس یک دختر‌بچه نشانه‌ای را بیرون می‌آورد و زنی باسواد با شعر و ترانه، تفسیری برای آن ارائه می‌دهد. در این مراسم خواندن اشعار حافظ و ترانه‌های محلی نقش پررنگی دارند.

یزد

شب یلدا در یزد، ترکیبی جذاب از سنت‌های باستانی ایرانی و آموزه‌های اسلامی است که با آیین‌های ویژه‌ برگزار می‌شود. در برخی محله‌های یزد، علاوه بر حافظ‌خوانی و روایت قصه‌های جذاب، مانند مراسم چهارشنبه‌سوری، آتش‌افروزی نیز انجام می‌شود تا در کنار جمع شدن خانواده‌ها، سنت‌های اصیل ایرانی هم زنده بماند.

منبع عکس: سایت kalleh.com. عکاس: نامشخص

از غذاهای معروف شب یلدا در یزد، «آش شولی» و فسنجان است. انار، هندوانه، ازگیل، به، پرتقال، نارنگی، خرمالو و انواع آجیل و میوه‌های خشک و برگه‌های زردآلو و هلو، نخودچی و کشمش نیز در سفره‌های شب یلدای یزد خودنمایی می‌کنند.

سمنان

شب یلدا در استان سمنان با آداب و رسوم متنوعی برگزار می‌شود و در هر منطقه رنگ و بویی خاص دارد. شاهنامه‌‌خوانی، تفال به حافظ و نواختن نی همراه با ترانه‌های محلی از جمله سرگرمی‌های این شب هستند که عمدتا توسط بزرگان خانواده انجام می‌شوند. در روستاهایی مانند «افتر» و «بادله ‌کوه»، این آیین‌ها با اهمیت ویژه‌ای دنبال می‌شوند و حتا این شب به «شب الله» معروف است.

از دیگر رسوم خاص چله‌ نشینی در سمنان، خوردن انواع تنقلات و غذاهای محلی مانند ته‌چین اسفناج و فسنجان است و در برخی روستاها نیز مراسم «چله‌کُشی» برگزار می‌شود. در مراسم چله کشی، دامداران گوسفند قربانی کرده و گوشت آن را برای زمستان ذخیره می‌‌کنند. کویرنشینان شاهرود و دیگر نقاط سمنان، خوردن هندوانه را واجب می‌دانند و بازی‌های محلی، قصه‌گویی و خواندن اشعار هم در جمع‌های خانوادگی رواج دارد. اگر بارش برف نیز زیبایی شب یلدا را دوچندان کند، سنت‌هایی چون خوردن مخلوط برف و شیره در همراهی با نقل حکایات پندآموز از جذاب‌ترین بخش‌های این شب در سمنان است.

قم

شب یلدا در قم، همچون دیگر مناطق ایران، با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود و ریشه در سنت‌های باستانی دارد. خانواده‌ها از هفته‌ها قبل به تهیه تنقلاتی مانند انار، آجیل، سوهان، پشمک و میوه‌های فصلی مشغول می‌شوند. شب‌نشینی، گفت‌وگو، تفال به حافظ و روایت افسانه‌های کهن از برنامه‌های رایج این شب است. همچنین، در صورتی که دختری تازه‌عروس یا نامزد باشد، خانواده داماد یا عروس هدیه‌هایی مانند آجیل و شیرینی به خانه یکدیگر می‌برند.

منبع عکس: سایت baghviolin.com. عکاس: نامشخص

از دیگر رسوم قدیمی قم می‌توان به «قاشق‌زنی» و «شال‌اندازی» اشاره کرد که البته در گذشته بیشتر رواج داشتند. در این آیین‌ها، کودکان با گرفتن تنقلات از خانه‌ها، شادی این شب را دوچندان می‌کردند.

سیستان ‌و بلوچستان

در سیستان و بلوچستان، شب چله به‌عنوان بلندترین شب سال و نماد زایش دوباره خورشید، با گردهمایی خانواده‌ها در خانه بزرگ‌ترهای فامیل جشن گرفته می‌شود. در فرهنگ بلوچی نیز دو چله از ۱۵ آذر به‌ مدت ۴۰ شبانه‌روز و از اوایل بهمن تا ۱۵ اسفند داریم.

«ستو»، «شیرینک»، «دوشو»، تخمه‌ و هندوانه‌های ذخیره‌شده در کاه نیز از خوراکی‌های خاص این شب هستند. خوردنی خوشمزه و زمستانه دوشو (دوشاب) از ترکیب خرمای خوب مضافتی به‌همراه روغن زرد حیوانی آماده می‌شود.

هرمزگان

مردم هرمزگان، مانند سایر نقاط ایران، شب یلدا را با گردهمایی خانوادگی، خوردن تنقلات محلی مانند «کسودنگ»، «گون»، کنجد برشته و انواع میوه‌ها جشن می‌گیرند. قصه‌گویی بزرگان با «چیچکا» (داستان‌های افسانه‌ای) و خواندن اشعار حافظ و سعدی از دیگر رسوم این شب است. همچنین نان‌های محلی مانند «رگاگ» و «سیلک»، همراه با غذاهایی چون قلیه‌ماهی و ماهی برشته در سفره یلدای مردم هرمزگان جایگاه ویژه‌ای دارند.

منبع عکس: سایت kojabama.com. عکاس: نامشخص

این شب با شادی و پای‌کوبی به‌همراه سازهای محلی و دهل برگزار می‌شود. بزرگترها با دعا برای عاقبت‌ به‌ خیری کوچک‌ترها، گرمای خاصی به این مراسم می‌بخشند و یلدا را به خاطره‌ای دلنشین و سنتی تبدیل می‌کنند.

البرز

خانواده‌ها در روستاهای استان البرز، به‌ویژه «طالقان» و «آسارا»، در شب یلدا گرد هم می‌آیند و از آیین‌های سنتی مانند شعرخوانی و داستان‌ خوانی لذت می‌برند. سفره شب یلدا شامل تنقلات متنوعی مانند گندم، شاه دانه، نخود برشته، بادام، پسته و انواع میوه‌های خشک مانند سنجد، کشمش و برگه‌های میوه‌ها است. همچنین، غذاهای سبک مانند برگه‌های خشک میوه‌ها و آجیل نیز در کنار این سفره‌ها قرار دارند.

مراسم شب یلدا در طالقان با نشستن دور کرسی و دعا برای برکت محصول سال آینده آغاز می‌شود. از آیین‌های خاص این شب در طالقان، می‌توان به «درجی سران» و «شال‌اندازی» اشاره کرد که در آن جوانان کیسه‌ای را از سوراخ بام به پایین می‌فرستند و اعضای خانه آن را پر از تنقلات می‌کنند. در این شب همچنین بازی‌های محلی نظیر «انگشتر بازی» و «گدره بازی» انجام می‌شود و بزرگ‌ترها برای خوشبختی جوانان به‌ویژه دختران دم بخت، فال حافظ می‌گیرند.

مرکزی

در استان مرکزی، شب یلدا یا «شو چله» با گردهمایی در خانه بزرگ‌ترهای فامیل و چیدن سفره‌ای شامل تنقلات محلی مانند قیسی، کشمش، نخودچی، باسلوق، هندوانه، انار و خوراکی‌هایی مانند گندم و شاهدانه برگزار می‌شود. در این شب، غذاهای مخصوصی نظیر «جزلاق» (جغول بغول) تهیه می‌شود و کرسی‌های گرم فضای خانه را برای قصه‌گویی، فال حافظ و بازی‌هایی مانند گل یا پوچ دلنشین می‌کنند. در برخی مناطق مانند «ضامنجان»، این شب نمادی از همدلی و آشتی است و خانواده‌ها، افراد تنها را به جمع خود دعوت می‌کنند.

منبع عکس: سایت blog.okcs. عکاس: نامشخص

در دلیجان، کدو حلوایی و زردک به‌عنوان دسر پخته و سرو می‌شود و در برخی روستاها نیز، خوردن «برف و شیره» به‌عنوان بستنی سنتی زمستانی رواج دارد.

ایلام

شب یلدا در ایلام، با گردهمایی در خانه بزرگ‌ترها، فال حافظ، قصه‌گویی و بازی‌های محلی مانند «پرقیچ» و «شله مله» برگزار می‌شود. زنان خانواده چند روز پیش از این شب، شیرینی‌های سنتی مانند «بژی برساق»، «گنمه شیره» و «کله کنجی» را آماده می‌کنند و سفره‌هایی زیبا با میوه‌هایی چون انار و هندوانه تزیین می‌کنند. هدیه دادن به تازه‌عروس و داماد یا نامزدها از رسوم دیرین این شب است که همچنان ادامه دارد.

از دیگر آداب گذشته، رسم «شیلی میلی» بود که جوانان با خواندن اشعاری محلی، در خانه‌ها را می‌زدند و صاحب‌خانه با دادن خوراکی‌ها و تنقلات از آن‌ها پذیرایی می‌کرد. این آیین‌ها، شب یلدای ایلام را همراه با خوراکی‌های خوشمزه و بازی‌های متنوع، به تجربه‌ای به‌یادماندنی برای خانواده‌ها تبدیل می‌کند.

بوشهر

شب یلدا در بوشهر با گردهمایی خانواده‌ها و فامیل برگزار می‌شود و فرصتی برای گذر از گرمای طولانی سال و لذت بردن از هوای خنک‌تر است. در این شب، بزرگ‌ترها با قصه‌گویی درباره ننه سرما و شاهنامه‌خوانی یا اجرای نمایش‌های کوتاه، خاطراتی ماندگار برای خانواده خلق می‌کنند. شعرخوانی به ‌ویژه از حافظ و خیام نیز از بخش‌های اصلی مراسم این شب است.

منبع عکس: سایت tasnimnews.com. پدیدآورنده: هوش مصنوعی

خوراکی‌های یلدایی در بوشهر شامل آجیل، هندوانه، شلغم و میوه‌های فصلی مانند انار و نارنگی است. غذاهای محلی مانند قلیه ماهی، قلیه میگو، شکر پلو و شویدپلو نیز زینت‌بخش سفره‌ها هستند. مردم با پوشیدن لباس‌های نو و پذیرایی با شیرینی‌های محلی نظیر رنگینگ، حلوای مسقطی و پشمک، این شب را با شادی و صمیمیت در کنار عزیزان سپری می‌کنند.

قزوین

شب یلدا در قزوین با باورهای جالبی همراه است. قزوینی‌ها معتقدند اگر در این شب باران ببارد، ننه سرما گریه کرده است و  اگر برف ببارد، ننه سرما پنبه‌های لحافش را بیرون می‌ریزد و در صورت بارش تگرگ، گردنبند مروارید ننه سرما پاره شده است. در این شب از مهمانان با میوه‌های سرخ که به آن‌ها «شب‌چَره» می‌گویند و کله‌پاچه و انار پلو، پذیرایی می‌شود. قدیمی‌ها شیر برنج هم می‌پختند.

در روستاهای قزوین، شب چله با رسومی مانند «شال‌اندازی» و «کرسی‌سری» برگزار می‌شود. در شال‌اندازی، اگر پسر جوانی دختری را نشان کرده باشد، شال خود را از سقف خانه دختر آویزان می‌کند و در صورت رضایت خانواده دختر، به شال هدیه‌ای مانند جوراب و نخود و کشمش می‌بندند. در رسم کرسی‌سری، خانواده پسر برای نامزد خود مجمعی تزیین ‌شده با هدایا مانند قواره لباس، کله‌ قند، میوه و آجیل آماده می‌کنند و به خانه عروس می‌برند.

زنجان

مردم زنجان، شب یلدا را با باز کردن سفره‌ای نمادین که نشان‌دهنده زمین است، آغاز می‌کنند. هندوانه و انار از میوه‌های اصلی این شب هستند. هندوانه زرد نشان‌دهنده ازدواج پسر و هندوانه قرمز نشان‌دهنده ازدواج دختر یا جنسیت نوزادان است. از آیین‌های جالب این شب، تقسیم دانه‌های انار میان کودکان و پخت نانی نمادین است که به دوردست‌ها پرتاب می‌شد تا برکت در شهر یا روستا پخش شود.

مردم زنجان در شب یلدا، «قووت» یا «قوتو» و حلوا درست کرده و آن را به نیت افزایش باروری و زایش، در هفت مسجد پخش می‌کنند و اعتقاد دارند، خضر نبی شبانه از آن‌ها می‌خورد.

منبع عکس: سایت irandoostan.com. عکاس: نامشخص

شما هم اگر در خصوص آداب و رسوم شب یلدا در شهر و دیار خود اطلاعات جذابی دارید، خوشحال می‌شویم با مخاطبان کجارو در میان بگذارید.

منبع عکس کاور: سایت chtn.ir. پدید آورنده: هوش مصنوعی

منبع: کجارو