از دهانه‌های تاریک تا گدازه‌های درخشان؛ عوارض سطحی شگفت‌انگیز عطارد از نگاه بپی‌کلمبو(+عکس)
فضاپیمای بپی‌کلمبو به‌تازگی ششمین و آخرین پرواز نزدیک خود از کنار سیاره عطارد را انجام داد و تصاویری شگفت‌انگیز از درونی‌ترین جهان منظومه شمسی به ثبت رساند. این عکس‌ها از برخی اسرار عطارد که بپی‌کلمبو سال آینده هنگام ورود به مدار این سیاره مورد مطالعه قرار خواهد داد، سرنخ‌‌های جذابی ارائه می‌دهند.
به گزارش زومیت، فضاپیمای مشترک آژانس فضایی اروپا (ESA) و آژانس کاوش‌های هوافضای ژاپن (JAXA)، آخرین گذر نزدیک خود را چهارشنبه ۸ ژانویه در ساعت ۰۹:۲۹ به وقت ایران انجام داد. درطول این گذر، بپی‌کلمبو به فاصله‌ی فقط ۲۹۵ کیلومتری از سمت پشت به خورشید عطارد رسید و حدود ۷ دقیقه بعد، برفراز قطب شمال این سیاره پرواز کرد.
شش پرواز گذری بپی‌کلمبو صرفاً مقدمه‌ای برای ورود فضاپیما به مدار قطبی عطارد بودند و تازه در آن زمان، ماموریت واقعی کاوشگر آغاز خواهد شد. درواقع، بپی‌کلمبو مجبور بود با این پروازها از گرانش عطارد برای کاهش سرعت و تنظیم مسیر خود بهره بگیرد. تزریق مداری بپی‌کلمبو قرار است در ۲۱ نوامبر ۲۰۲۶ انجام شود. دانشمندان پروژه بپی‌کلمبو در بیانیه‌ای گفتند:
مرحله‌ی اصلی ماموریت بپی‌کلمبو تازه دو سال دیگر آغاز می‌شود؛ اما هر ۶ پرواز گذری فضاپیما اطلاعاتی ارزشمند درباره‌ی این سیاره‌ی کمترکاوش‌شده در اختیار ما قرار داده است. در چند هفته‌ی آینده، تیم بپی‌کلمبو سخت تلاش خواهد کرد تا به‌وسیله‌ی داده‌های این پرواز، اسرار عطارد را کشف کند.
نورافشانی بر دهانه‌های تاریک و سطح روشن عطارد
تصویر زیر نمایی از سطح عطارد را هنگام عبور بپی‌کلمبو از خط جدا‌کننده‌ی سمت شب و روز سیاره نشان می‌دهد. این عکس به دانشمندان امکان داد تا به‌طور مستقیم به دهانه‌های همیشه سایه‌دار عطارد نگاه کنند. در تصویر، لبه‌ی دهانه‌های پروکوفیف، کاندینسکی، تالکین و گوردیمر به همراه اعماق سایه‌دار آن به نمایش درآمده است.
با وجود نزدیکی سیاره عطارد به خورشید، اعماق دهانه‌های این سیاره از سردترین مکان‌ها در منظومه شمسی هستند. دهانه‌های عطارد به‌شدت مورد توجه دانشمندان هستند؛ زیرا شواهد از وجود آب یخ‌زده در آن‌ها حکایت می‌کند. وقتی بپی‌کلمبو به مدار عطارد وارد شود، بررسی وجود آب در دهانه‌ها، یکی از وظایف اصلی آن خواهد بود.
هرچند عطارد در تصاویر جدید کاملاً روشن به‌نظر می‌رسد، واقعیت این است که نزدیک‌ترین سیاره به خورشید به‌طرز شگفت‌انگیزی تاریک است. سطح عطارد درمقایسه با ماه، فقط حدود دوسوم نور خورشید را بازتاب می‌دهد. بااین‌حال، این موضوع می‌تواند برای دانشمندان مفید باشد؛ زیرا مشاهده‌ی عارضه‌ای روشن در سطح تاریک عطارد، نشان‌دهنده‌ی انتقال اخیر مواد روشن‌تر به سطح سیاره است.
عوارض درخشان در تصویر، دو سازوکار احتمالی را برای انتقال مواد از درون سیاره به سطح آن نشان می‌دهند: فعالیت‌های آتشفشانی و تشکیل دهانه‌ها دراثر برخوردهای سیارکی.
در شمالی‌ترین ناحیه‌ی مشاهده‌پذیر عطارد در تصویر زیر، ناحیه‌ای روشن به نام «ناتیر فاکولا» به چشم می‌خورد که دراثر بزرگ‌ترین فوران آتشفشانی شناخته‌شده در جهان به‌وجود آمده است. در مرکز این عارضه، منفذی وجود دارد که تقریباً ۴۰ کیلومتر عرض دارد. این مکان دست‌کم شاهد سه فوران بزرگ بوده که رسوبی آتشفشانی به قطر نزدیک به ۳۰۰ کیلومتر را به جا گذاشته‌اند.
در سمت چپ ناتیر فاکولا، دهانه‌ی برخوردی فونتین قرار دارد که با قدمت ۳۰۰ سال، درمقایسه با عمر ۴٫۶ میلیارد ساله‌ی عطارد، عارضه‌ای نسبتاً جوان محسوب می‌شود. این دهانه با مواد پرتابی روشن احاطه شده است که به بقایای سنگی پرتاب‌شده دراثر برخورد سیارک‌ها اشاره دارند.
بپی‌کلمبو درطول چرخش خود در مدار عطارد، ترکیب گدازه‌ها و مواد پرتابی را بررسی خواهد کرد تا دریابد چرا مواد سطح سیاره با افزایش سن تیره شده‌اند.
تصویر زیر دشت‌های آتشفشانی وسیع عطارد به نام «بوریالیس پلانیتیا» را نشان می‌دهد که در سمت چپ قطب شمال آن قرار دارد. این منطقه‌ی نسبتاً مسطح دراثر فوران‌های گسترده‌ی گدازه‌ها در حدود ۳٫۷ میلیارد سال پیش به‌وجود آمد.
گدازه‌ها به دهانه‌های هانری و لیزمر که از قبل در سطح عطارد تشکیل شده بودند، ریخته شده‌اند. پس از سخت‌شدن گدازه، سردشدن فضای درونی سیاره موجب انقباض سطح آن شد و چین‌وچروک‌هایی را در دشت‌ها به‌وجود آورد. تصاویر بپی‌کلمبو نشان می‌دهد که این دشت‌ها در بخش وسیعی از سطح عطارد گسترده شده‌اند.
در تصویر بالا دهانه‌ی مندلسون به وضوح دیده می‌شود. لبه‌ی بیرونی دهانه اندکی بالاتر از سطح گدازه‌ای قرار دارد که میلیاردها سال پیش درون آن ریخته شد. همچنین در منطقه‌ی بوریالیس پلانیتیا، دهانه‌ی روستاولی به چشم می‌خورد. سطح گدازه‌ی جامدی که هر دو دهانه را پر کرده، با دهانه‌های کوچک‌تر و جدیدتری که دراثر برخوردهای بعدی شکل گرفته‌اند، پوشیده شده است.
در پایین سمت چپ تصویر، حوضه‌ی کالوریس، بزرگ‌ترین دهانه‌ی برخوردی عطارد با عرض ۱۵۰۰ کیلومتر قرار دارد. یکی از عجیب‌ترین عارضه‌های عطارد، جریان گدازه‌ای به شکل بومرنگ در بالای حوضه‌ی کالوریس است. این گدازه که ظاهراً به یک فرورفتگی عمیق متصل است، از نظر رنگ به به حوضه‌ی کالوریس و بوریالیس پلانیتیا شباهت دارد. دانشمندان امیدوارند که از داده‌های بپی‌کلمبو برای تعیین اینکه آیا گدازه‌ها به داخل یا خارج حوضه کارولیس حرکت کرده‌اند، استفاده کنند.
