سفر پزشکیان به قاهره/ دست از فرصت سوزی برمی‌داریم؟
عصر ایران؛ مهرداد خدیر- رییس جمهوری ایران روز پنج شنبه ۲۹ آذر و در سفری فشرده به به کشوری سفر کرد که بیش از ۴۰ سال است با آن رابطه سیاسی نداریم و این نوشته هنگامی منتشر می شود که او بازگشته است (و به این بهانه بد نیست یادآور شویم ۸۵ سال قبل که ولیعهد ایران برای ازدواج با فوزیه روانه مصر شد رفت و برگشت او از راه زمین و دریا هفته ها به طول کشید و حالا صبح می روند و روز بعد برمی‌گردند!)
مسعود پزشکیان با رییس جمهوری درمصر دیدار کرد که با یک کودتا تنها رییس جمهوری برآمده با انتخابات در مصر را کنار زد و او را به زندان انداخت و آن قدر ماند تا در همان محبس مُرد!
دیدار رییسان جمهوری ایران و مصر (مسعود پزشکیان و عبدالفتاح سیسی) در قاهره در حاشیه اجلاس دی ۸- پنج شنبه ۲۹ آذر ۱۴۰۳
رییس جمهوری ایران دیروز در قاهره و در حاشیه اجلاس گروه دی ۸ یا کشورهای اسلامی در حال توسعه با رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه هم دیدار کرد؛ هم او که در نگاه رسمی در جمهوری اسلامی حامی اصلی شورشیان سوریه است که بشار اسد مهم ترین متحد ایران در منطقه و یکی از اضلاع محور مقاومت را برانداختند.
سیاست اما جست‌و‌جوی منافع و تأکید بر اشتراکات ورای اختلافات است وتازه اگر بنا بر قهر بود اردوغان هم به طریق اولی نباید به مصر می‌رفت چون همین آقای عبدالفتاح سیسی با کودتا محمد مرسی -متحد ترکیه- را برانداخت و بر تخت نشست و اخوانی ها و هم فکران اردوغان در مصر را به زندان انداخت یا کشت.
مهم‌ترین اتهام بشار اسد از نگاه اردوغان این بود که پدر او (حافظ اسد) در سال ۱۹۸۲ نیروهای اخوان المسلمین را قلع و قمع یا قتل عام کرده یعنی دقیقا همان کاری که عبدالفتاح سیسی با نسل بعدی اخوان المسلمین در مصر انجام داده است!
مسعود پزشکیان و رجب طیب اردوغان و عبدالفتاح سیسی اما با هم ملاقات کردند و مقابل دوربین‌ها لبخند زدند چون اقتضای سیاست جز این نیست و حالا اگر ترکیه متحدی چون مصرِ عصرِ مُرسی را از دست داده روی سوریۀ جولانی حساب می‌کند و نیم‌نگاهی هم البته به خود مصر دارد که ورای زرق‌وبرق کاخ‌ها و تصویر اهرام از بیرون و سابقۀ تمدنی درگیر مشکلات بسیار عدیدۀ اقتصادی است و دو سه میلیارد دلار کمک آمریکا هرگز کفاف آن همه گرفتاری را نمی‌دهد و قاهره هم شکوه گذشته را از دست داده و به لحاظ توسعه و مدرن بودن در قیاس با تهران و استانبول جلوه‌ای ندارد و هر چه تهران و استانبول نو و چشم‌نوازند قاهره کهنه شده.
با این همه اگر سفر دیروز رییس جمهور پزشکیان به مصر به گشایش سفارتخانه‌ها در تهران و قاهره بینجامد و شاهد رونق گردش‌گری در دو کشور خواهیم بود پردستاورد بوده است.
هر چند که چالش‌ها هم کم نیستند. کما این که قبر آخرین شاه ایران – محمد رضا پهلوی- در مسجد رفاعی قاهره واقع است و سلطنت‌طلبان ایرانی تحرکاتی در آنجا دارند. از سوی دیگر این باور در برخی شیعیان وجود دارد که سر مبارک امام حسین علیه‌السلام در قاهره مدفون است (جایی مشهور به رأس الحسین) و با توجه به پیشینه حکومت فاطمیان در مصر نگران ترویج باورهای شیعی در جریان سفرها هستند. ( سید حسین نصر در مصاحبه با رامین جهانبگلو دلایلی در این باره آورده).
در تهران نیز سال‌هاست نام خیابان محل استقرار سفارت مصر یا همان خیابان مشهور به وزرا به خالد اسلامبولی تغییر یافته است. ستوان ارتش مصر که در مهر ۱۳۶۰ محمد انور السادات رییس جمهوری وقت مصر را به اتهام خیانت (به خاطر انعقاد قرار داد صلح کمپ دیوید با اسراییل با وساطت جیمی کارتر رییس جمهوری آمریکا) ترور کرد تا یک بخش از شعار تظاهرات سال ۵۸ در تهران محقق شده باشد: مرگ بر سه مفسدین- کارتر و سادات وبگین.
لحظه ای که ستوان خالد اسلامبولی به روی محمد انور سادات آتش می گشاید. حسنی مبارک زنده می ماند و رییس جمهوری می شود
با این که اصول گرایان در دوران خاتمی اجازه تغییر نام خیابان به عنوان مهم‌ترین مانع برقراری رابطه را مثل خیلی از کارهای اصلاحی دیگر ندادند اما در دهۀ ۸۰ خورشیدی وقتی شورای شهر به دست خودشان افتاد برای آن که راه برقراری رابطه دولت احمدی‌نژاد با مصر باز شود نام خیابان را بی‌سر‌و‌صدا از خالد اسلامبولی به انتفاضه تغییر دادند ولی در گیر و دار نصب نام جدید بود که بهار عربی درگرفت و مصر را هم شامل شد و دیگر دنبال نکردند و خالد اسلامبولی باقی مانده تا کنون.
چون برخی دیگر از کشورهای عربی هم با اسراییل رابطه دارند و بعد از هفتم اکتبر فضا تغییر کرده ماجرای کمپ دیوید دیگر نمی‌تواند مانع جدی باشد و سیسی هم خود را به دوران جدید متعلق می‌داند و اصراری بر ادامه راه سادات ندارد تا ایران حساس باشد.
جدای اینها وقتی با عربستان سعودی دوباره رابطه برقرار کردیم مصر دیگر موجه به نظر می‌رسد. با این حال خالی از لطف نیست درباره سفر جاری رییس جمهور پزشکیان به قاهره ۱۰ نکته دیگر هم یادآوری شود:
۱. این سفر برای شرکت در اجلاس دی ۸ یا ۸ کشور اسلامی در حال توسعه بود اما چون ایران و مصر رابطۀ سیاسی ندارند و به نظر می‌رسید ایران از ترکیه به خاطر نقش مؤثر در سقوط اسد خشم‌گین است دیدار دکتر پزشکیان با رهبران مصر و ترکیه مورد توجه ویژه قرار گرفت. یادمان باشد همین دو سه روز قبل آقای علی مطهری که مثل پزشکیان نماینده و نایب رییس مجلس بوده اردوغان را “هم‌پیالۀ اسراییل” توصیف کرده بود و روزنامۀ کیهان به رغم توصیه‌های رسمی آکنده از طعنه و اتهام به ترکیه به خاطر سوریه است. اردوغان البته گفته قصد ندارد جای ایران را در سوریه بگیرد و حامیان اسد را به زندان‌های زیر زمینی در دمشق توجه داده و این که مردم سوریه از سقوط او ناخرسند نیستند.
مسعود پزشکیان، عبدالفتاح سیسی و رجب طیب اردوغان در یک قاب. در حالی که هر یک با دیگری بر سر اسراییل یا سوریه اختلاف دارند
۲.مراد از ۸ کشور اسلامی در حال توسعه غیر از ایران خودمان این ۷ کشور است: ترکیه، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی، مصر و نیجریه که به جز مصر در واقع اسلامی‌های غیر عرب‌اند و تازه مصر هم سابقه تمدنی دارد و بعدتر به جرگه اعراب پیوسته است.این جمله مشهور است که هم ایران و هم مصر با سابقه تمدنی پیشا اسلام مسلمان شدند اما مصر عرب شد و ایران نه چون ایران فردوسی داشت و مصر نه وزبان شان هم عربی شد. اعراب ایرانی هم خود را در وهلۀ نخست ایرانی می‌دانند و بعد عرب.
۳. گسترش روابط ایران با این کشورها می‌تواند ظرفیت های مغفول در زمینۀ ترانزیت از مسیر ایران را یادآور و شکوفا کند.
۴. مسعود پزشکیان اولین رییس جمهوری ایران نیست که با یک رییس جمهوری مصر ملاقات کرده است. اولین رییس جمهوری ایران که با یک رییس جمهوری مصر ( حسنی مبارک) دیدار کرد سید محمد خاتمی بود در سال ۱۳۸۲ منتها نه در قاهره که در ژنو. آقای خاتمی البته ۴ سال بعد به قاهره رفت اما وقتی که دیگر رییس جمهوری نبود و به قصد شرکت در اجلاس “دنیای اسلام و جهانی شدن” و بسیار هم در آن کنفرانس درخشید. (از خسارات عمدۀ حوادث سال ۸۸ این بود که در ۱۵ سال گذشته مجال سفر به خارج از کشور عملا از او سلب شده است.)
۵.اولین سفر رسمی مقام ارشد ایرانی به مصر را باید سفر محمود احمدی‌نژاد به قاهره در سال ۱۳۹۱ دانست. همان جا هم گفت امکان بازگشایی ۲۴ ساعته دو سفارتخانه در تهران و قاهره وجود دارد هرچند۱۲ سال گذشته و هنوز گشایش نیافته است. شاید چون از سال ۹۰ از چشم اصول‌گرایانی که اور برکشیدند افتاده بود این وعده او محقق نشد هر چند که دفتر حفاظت منافع دو کشور تقریباً نقش سفارت را ایفا می‌کنند و با دفتر حفاظت منافع ایران و آمریکا در دو سفارت پاکستان و سوییس در واشنگتن و تهران از این حیث تفاوت دارند.
۶. در دولت حسن روحانی و در سال ۱۳۹۳ هم محمد جواد ظریف وزیر وقت خارجه به مصر رفت. در دولت ابراهیم رییسی معاون او ور‌ییس سازمان محیط زیست برای شرکت در کنفرانس اقلیمی رفته بود و چندی قبل هم شاهد سفر عباس عراقچی به قاهره بودیم که فراتر از رابطه دو کشور بود و بیشتر شام در رستوران محلی در قاهره به چشم آمد اگرچه تکرار آن در شام ( سوریه) خوش‌یمُن نبود!
وزیر خارجه ایران در سفر به کشورهای منطقه برای آتش بس در لبنان به مصر هم رفت و در رستورانی برای شام غذای محلی انتخاب کرد
۷. از چرخش‌های دنیای سیاست یکی این که روزی روزگاری مصر نقطه مقابل ایران قرار داشت اما حالا که رادیکال‌های اخوان‌المسلمین در سوریه به قدرت رسیده‌اند ایران و مصر در این فقره (مخالفت هر دو با اخوانی‌های تندرو) به اشتراک رسیده‌اند و انتظار می‌رود آقای عراقچی از سرگردانی بین ادبیات مرحوم امیر عبداللهیان و جواد ظریف به در‌آید و به سبک ترکیه عمل کند و دست از مطلق‌انگاری و شعارهای تاریخ گذشته بردارند چون وزیر دولت پزشکیان است.
۸.با این اوصاف اگر تابلوی خیابان خالد اسلامبولی را تغییر دادند و از مصر به عنوان متحد جدید ایران در منطقه یاد کردند تعجب نکنید. هر چند سیسی خیلی هم مثل مبارک درگیر نام خیابان خالد اسلامبولی نیست و ایران هم از دوران محمد مرسی با این که اسلام‌گرا بود خاطره خوش ندارد به خصوص از گفتار و رفتار او در شهریور ۱۳۹۱ وقتی برای شرکت در اجلاس غیر متعهدها به تهران آمده بود.
نام خالد اسلامبولی بر خیابانی که سفارت مصر در تهران در آن واقع است از موانع رابطه مجدد بوده
۹. برای آن که بدانیم قطع رابطۀ طولانی با مصر چقدر میان دو کشور فاصله انداخته بد نیست بدانیم بیشتر اعضای ۱۳ گروه آموزش زبان فارسی در دانشگاه های مصر استادان افغان هستند. کی مسؤولان ما متوجه می‌شوند به جای ایدیولوژی باید سراغ فرهنگ و ادبیات و سیاست بروند و منافع مشترک را جاهای دیگری جست و جو کنند مشخص نیست!
۱۰. تا همین جا سفر آقای پزشکیان به مصر موفقیت‌آمیز بوده هر چند برخی گیر داده‌اند چرا مثلا در مقابل رییس جمهوری ترکیه دست به سینه ایستاده ( عکسی که سایت رسمی ریاست جمهوری گویا آن را برداشته) و لابد انتظار دارند مردی ۷۰ ساله چون چند ماه است رییس جمهوری شده آداب و عادات یک عمر زندگی فروتنانۀ خود را کنار بگذارد و باید دید آن جوانکی که تهدید کرده بود اگر پزشکیان مانعِ با خاک یک‌سان شدن تل آویو و حیفا شود به سرنوشت بنی‌صدر دچار خواهد شد رفقا را در اعتراض به سفر رییس جمهوری ایران به قاهره دوباره در خیابان جمع خواهد کرد یا نه؟
اولین دیدار بعد از سقوط اسد در حالی که از ترکیه به عنوان جدی‌ترین حامی مالی و تسلیحاتی شورشیان سوریه یاد می‌شود
چون این روزها از دست اردوغان هم عصبانی‌اند و دل‌شان می خواهد به لیست بلند بالای مرگ بر این و مرگ بر آن و فحش به این و فحش به آن و در واقع هر که غیر جمع قلیل خودشان نام کشورهمسایه را هم اضافه کنند خاصه که از قانون حجاب هم آبی گرم نشده و عجالتا بین چند شورای عالی پاس کاری می‌شود به هر حال بودجه ۲۲۵ میلیارد تومانی ستاد موسوم به امر به معروف و نهی از منکر را اقلا با فحش به پزشکیان خرج کنند تا حلال باشد دیگر!
