هرم ۱۵۰۰ ساله‌ای که به «آتشفشان» تقدیم شده بود
فرادید| پانزده قرن پیش آتشفشان ایلوپانگو که امروزه در السالوادور قرار دارد، یکی از بزرگترین فوران‌های آتشفشانی تاریخ را رقم زد. این فوران که به نام «تیرا بلانکا جوون» شناخته می‌شود، حدود ۱۰.۵ مایل مکعب سنگ و خاکستر را به هوا پرتاب کرد؛ چیزی بیش از ۱۰۰ برابر مقدار مواد پرتاب‌شده در فوران کوه سنت هلن در سال ۱۹۸۰. حجم عظیمی از این مواد جامد، منطقه‌ای وسیع را زیر لایه‌ای ضخیم از خاکستر پوشاند و بخش‌هایی از آن که در جو باقی ماندند، احتمالاً باعث خنک‌تر شدن آب‌وهوا در نیم‌کره شمالی شدند.
به گزارش فرادید؛ مدت‌ها تصور می‌شد که این فوران عظیم به فروپاشی تمدن مایا که در سراسر مکزیک و آمریکای مرکزی شکوفا شده بود سرعت بخشیده است. اما مطالعه‌ای که سه سال قبل در مجله Antiquity منتشر شد، دیدگاه متفاوتی را مطرح می‌کرد: این رویداد لزوماً به نابودی مایاها منجر نشد، بلکه زمینه‌ساز ساخت سریع یک هرم عظیم مایایی در فاصله‌ی تنها ۴۰ کیلومتری از دهانه‌ی آتشفشان شد؛ بنایی باشکوه که نشان‌دهنده‌ی انعطاف‌پذیری و توانایی بازسازی مردم آن دوران است.
آکیرا ایچیکاوا، پژوهشگر دانشگاه کلرادو بولدر و نویسنده‌ی این مطالعه، می‌گوید: «فوران‌های آتشفشانی و خشکسالی‌ها اغلب به‌عنوان عوامل اصلی سقوط و افول تمدن‌های باستانی در نظر گرفته شده‌اند. اما تحقیقات من نشان می‌دهد که مردم آن دوران بسیار مقاوم، انعطاف‌پذیر و خلاق بوده‌اند».
آتشفشان ایلپانگو که ۱۵۰۰ سال پیش یکی از بزرگترین فوران‌های تاریخ را رقم زد
این یافته‌ها نشان می‌دهد که حتی در مواجهه با یکی از بزرگترین فجایع طبیعی، مایاها نه‌تنها دوام آوردند، بلکه تمدن خود را با قدرتی تازه بازسازی کردند.
ایچیکاوا کاوش‌هایی را در منطقه سان آندرس که یکی از سکونتگاه‌های تمدن مایا در دره زاپوتیتان بوده است انجام داد. در این منطقه، ویرانه‌های یک هرم غول‌پیکر به نام کامپانا قرار دارد که در زمان خود، تمام سازه‌های دیگر دره را تحت‌الشعاع قرار می‌داد.
تیم تحقیقاتی ایچیکاوا با حفاری چندین گودال، به هشت لایه مختلف از مصالح ساختمانی رسیدند. اما در نهایت، در عمق پنج متری، به لایه‌ای خالص از خاکستر سفید برخوردند که تنها تعداد کمی قطعات سفال و مصالح دیگر در آن یافت شد. این موضوع نشان می‌دهد که سازندگان، پیش از استفاده از خاکستر و سنگ، آن را با دقت الک کرده و تصفیه کرده بودند.
آنچه این کشف را شگفت‌انگیزتر می‌کند، زمان شروع ساخت‌وساز این هرم است. آزمایش‌های تاریخ‌گذاری رادیوکربن نشان می‌دهند که این بنا ممکن است تنها پنج سال پس از فوران آتشفشان ساخته شده باشد. ازآنجاکه نسل‌های بعدی از خاکستر سفید برای ساخت‌وساز استفاده نکردند، ایچیکاوا معتقد است که این سازه در دوره‌ای ساخته شد که خاطره فوران هنوز در ذهن مردم زنده بود.
کاترین ریس-تیلور، استاد دانشگاه کلگری و متخصص فرهنگ مایا معتقد است که رنگ سفید خاکستر ممکن است برای سازندگان اهمیت نمادین داشته باشد. در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی، رنگ‌ها معانی مذهبی و اجتماعی خاصی داشتند و شاید مایاها با استفاده از این ماده سفید، هرم را به نمادی مقدس تبدیل کرده باشند.
اما ایچیکاوا نظریه دیگری هم دارد: استفاده از خاکستر سفید نه‌تنها نمادین، بلکه کاملاً کاربردی بوده است. تحقیقات نشان داده‌اند که خاکستر آتشفشانی فشردگی و استحکام بالایی دارد و هنوز هم در برخی مناطق به‌عنوان یک ماده مقاوم در ساخت‌وساز استفاده می‌شود.
در فرهنگ‌های مزوآمریکا (آمریکای مرکزی) آتشفشان‌ها جایگاه مقدسی داشتند. ایچیکاوا می‌گوید که مایاها احتمالا باور داشته‌اند که ساختن یک بنای یادبود برای آتشفشان، راهی منطقی برای جلوگیری از فوران‌های بعدی است. این ایده که مردم برای آرام کردن قدرت‌های طبیعی به آنها ادای احترام می‌کنند، در فرهنگ‌های دیگر هم دیده شده است.
مارک السون، انسان‌شناس دانشگاه آریزونا، به شباهت‌هایی بین این باور مایاها و شواهدی از بومیان هوپی در نزدیکی آتشفشان سانست کریتر در آریزونا اشاره می‌کند. او می‌گوید: «ما آثاری از دانه‌های ذرت را روی سنگ‌های بازالتی سیاه یافته‌ایم که احتمالاً به‌عنوان پیشکش به آتشفشان داده شده بودند تا از فوران‌های آینده جلوگیری کنند».
هرم کامپانا؛ نماد اتحاد پس از فاجعه
فرقی نمی‌کند که استفاده از خاکستر سفید ریشه در اعتقادات مذهبی داشته یا یک تصمیم کاربردی بوده است؛ در هر صورت ساخت این بنا باعث شد که مردم محلی (چه بازماندگان فوران، چه مهاجرانی که پس از فاجعه به این منطقه آمده بودند) با هدفی مشترک گرد هم آیند.
ایچیکاوا که خود اهل ژاپن است و در طول زندگی‌اش شاهد فجایع طبیعی بسیاری بوده، این مسئله را عمیقاً درک می‌کند. او می‌گوید: «پروژه‌های ساختمانی بزرگ کار جمعی هستند. این یکی از مؤثرترین راه‌ها برای بازگشت به زندگی عادی پس از یک فاجعه است».
ساخت این هرم تنها یک اقدام معماری نبود، بلکه نمادی از بازسازی، اتحاد و غلبه بر مشکلات بود؛ درسی که حتی امروز هم می‌توان از آن آموخت.
تعداد دقیق افرادی که در ساخت این هرم مشارکت داشتند همچنان مشخص نیست. اما آکیرا ایچیکاوا تخمین می‌زند که اگر تنها ۱۰۰ کارگر، سالانه چهار ماه روی این پروژه کار می‌کردند، ساخت آن حداقل ۱۳ سال طول می‌کشید. اما در صورتی که ۱۵۰۰ کارگر هم‌زمان مشغول به کار می‌شدند، این بنا می‌توانست تنها در ۱۱ ماه تکمیل شود.
با این حال، پرسش‌های زیادی در این زمینه باقی مانده است: این کارگران چگونه غذای خود را تأمین می‌کردند؟ آیا ساخت این هرم به دستور حاکمان محلی انجام شده یا نوعی پیشکش مذهبی برای آرام کردن خشم آتشفشان بوده است؟ پاسخ به این سؤالات، نیازمند تحقیقات بیشتری است.
